De ideale leraar – een pedagogische visie vanuit Montaigne
Ik lees graag boeken over het onderwijs. De ideale leraar is dan ook een boek waar ik erg benieuwd naar was. Natuurlijk weet ik dat er niet zomaar een antwoord is op de vraag “Wat is een ideale leraar?”, dat is ook niet wat dit boek beoogd te beantwoorden. Wel kijkt auteur Jeroen Lutters naar de essays die Michel de Montaigne schreef in de zestiende eeuw. Verrassend genoeg zijn de uitspraken die hij destijds deed over onderwijs, ervaring, natuur en opvoeding nog zeer relevant in het hedendaagse onderwijs. Onwijs interessant om meer te weten te komen over Montaigne en te leren over de geschiedenis van het onderwijs.
De ideale leraar
De Essais van de Franse filosoof Michel de Montaigne hebben in vier en een halve eeuw niets aan zeggingskracht en relevantie verloren. Dat concludeert historicus en schrijver Jeroen Lutters, die De ideale leraar schreef over Montaigne als pedagoog. Hoe word je een goede leraar? In ieder geval niet door een leerling gedachteloos informatie te laten stampen.
Aan het prille begin van de moderne tijd waarschuwt Montaigne al voor een onderwijssysteem waarin leerlingen allemaal dezelfde geestdodende lesjes moeten volgen. Juist de verwondering en de creativiteit van zowel de ideale leraar als de leerling zouden in het onderwijs voorop moeten staan. Of zoals Montaigne het formuleerde: ‘Misschien kun je best geleerd zijn door de geleerdheid die je bij een ander vindt, maar wijs kun je alleen maar zijn door de wijsheid die je uit jezelf haalt.’
De reist van Jeroen Lutters langs de ideeën van Montaigne voert hem naar de torenkamer van het Chateau de Montaigne in het plaatsje Saint-Michel-de-Montaigne. Hier trok Montaigne zich vierhonderdvijftig jaar geleden terug uit het publieke leven om te werken aan zichzelf als een kunstenaar aan een sculptuur. In De ideale leraar lezen we hoe wij dat allemaal kunnen doen.
Zeer actueel
Het is bijna bizar hoe actueel de standpunten van Michel de Montaigne zijn over het onderwijs. Een aantal uitspraken die Jeroen Lutters uit de essays heeft gehaald, hadden door de onderwijsvernieuwers van de huidige tijd ook gezegd kunnen worden. Een aantal voorbeelden:
- De waarachtige leraar is de leraar die zichzelf steeds bevraagt, net als de oude wijsgeer Socrates. ‘Wat weet ik eigenlijk?’ zou elke leraar onder zijn kussen moeten hebben liggen.
- De ideale leraar krijgt, vanuit vertrouwen en waardering, het mandaat om zelf beslissingen te nemen.
- Onderwijzen is niet ‘beleren’, maar ‘inspireren’.
- Het onderwijs wordt gekenmerkt door de illusie van de geleerdheid. Een van de grootste misvattingen in het onderwijs is het laten prevaleren van ‘geleerdheid’ boven ‘wijsheid’. Op kennis gericht onderwijs leidt tot een totaal andere uitkomst dan op wijsheid gericht onderwijs. Waar geleerdheid leidt tot verstikking van het denken, leidt wijsheid juist tot verruiming van het denken.
- In plaats van een plek om te denken vanuit het Zelf, is het schoolsysteem verworden tot een plaats voor formele informatieoverdracht. Je leert er alleen maar het verhaal van een ander na te zeggen.
- De eenzijdige kennisgerichte benadering van het onderwijs leid tot ongelijke waardering van de individuele mens, waarin degene die het meest weet ten onrechte hoger wordt aangeschreven dan de handwerker.
Montaigne doet in zijn essays een oproep aan alle opleiders om leerlingen op te leiden in de volle breedte van het mens-zijn en niet alleen in geleerdheid. Het leggen van een moreel fundament is daarbij zeer belangrijk, zo schrijft Jeroen Lutters in De ideale leraar.
Koppeling naar het heden
Op verschillende manieren wordt er in De ideale leraar een koppeling gemaakt naar het hedendaagse onderwijs. In eerste instantie doet Montaigne dit al in zijn essays, zonder dat hij zich bewust van hoe belangrijk dit eeuwen later nog zou zijn. Daarnaast beschrijft Jeroen Lutters ook de context van zijn onderzoek. In korte delen van het boek proeven we even van de sfeer waarin hij dit boek schreef. Dit past zeer bij de uitgangspunten van Montaigne. Het ervaren, het kunnen duiden van kennis, het kunnen koppelen aan de natuur, inspiratie. Het geeft een bredere kijk als lezer op de delen van de essays die de auteur zo belangrijk vindt.
Het realisme van Montaigne spreekt mij erg aan. De dagelijkse praktijk is altijd leidend, zo schetst Jeroen Lutters hem. Het startpunt is altijd weer een feit of gebeurtenis in de concrete werkelijkheid, niet de gedachtenspinsels over alles wat we nog niet weten. Hierbij gaat Montaigne uit van het ‘radicale uniciteitsbeginsel’: “De natuur heeft het op zich genomen nooit een tweede ding voort te brengen dat niet afwijkt van het eerste’. Met andere woorden, je moet er altijd vanuit gaan dat de tweede keer dat je iets meemaakt nooit exact gelijk is aan de eerste gebeurtenis.
De ideale leraar en opvoeding
Jeroen Lutters geeft aan dat de essays van Montaigne over opvoeding zijn favoriete essays zijn. De filosoof Montaigne wordt om raad gevraagd door iemand die vragen heeft over het opvoeden van haar kind. In de ideale leraar beschrijft Jeroen Lutters hoe Montaigne hier naar kijkt. Het mooie is dat Montaigne ook hierin een verband zoekt tussen opvoeding en onderwijzen.
De uitspraak “Zelfontplooiing gaat voor op kennisoverdracht” vind ik treffend. Ik werk zelf op een jenaplanschool en we zijn altijd zoekende naar de balans hiertussen. Een van de ’tools’ die Montaigne meegeeft in de zoektocht naar groei is ‘balans’. Dit komt dus mooi bij elkaar in mijn professionele zoektocht met mijn team. Zo stelt Montaigne dat het belangrijk is ‘de pupil’ niet vol informatie te proppen, maar zelf te laten onderzoeken. Dit past prachtig bij het onderzoekend leren wat nu op veel scholen centraal staat.
Montaigne heeft ook een zeer uitgesproken mening over straffen. In De ideale leraar wordt dan ook benoemd dat hij ‘straffen verafschuwt’. Hij pleit voor de kracht van liefde en deugd en geeft aan dat dwang en tucht het leren beletten. Ook geeft hij de plaatsonafhankelijke plek van leren aan. Je leert overal! Een andere mooi uitgangspunt vind ik dat het kind eerder moet spreken dan de volwassene. Dus voordat je als leraar je informatie uitstort, laat je eerst het kind vertellen wat hij ziet/ervaart.
Een dun, wetenschappelijk, goed leesbaar boek
Toen ik De ideale leraar opensloeg was ik voorbereid op pittige kost. Dit vind ik niet erg, maar lees ik niet ‘even tussendoor’. Dit boek heeft mij absoluut verrast, want het is zeer goed leesbaar. Je kunt lezen in mijn bespreking dat de bewoordingen niet per se gemakkelijk zijn, maar er zit veel vaart in en de voorbeelden zijn goed. Ik heb er weinig moeite voor hoeven doen om de hedendaagse trends uit de essays van Montaigne te halen. Dit is echt zeer goed gedaan door Jeroen Lutters.
Wat ook echt knap is, en bewust gedaan, is het oordeelloos vertellen van de auteur. De koppeling naar het hedendaagse onderwijs maak je als lezer zelf. Het lukt hem goed om, volledig in stijl met Montaigne, oordeelloos te vertellen maar dan wel in een prettig leesbaar stuk. Geen opsomming of droge stof, maar een levendig stuk zonder kleuring van de auteur.
Ik ga het boek absoluut aanraden bij mijn collega’s. Dit gaat dan om collegadirecteuren die, net als ik, voelen dat het onderwijs zoals we het nu hebben georganiseerd soms wringt. Maar ook om mijn teamleden, de leerkrachten die ook elke dag weer op zoek zijn naar het zijn van de ideale leraar. Heb je een hart voor onderwijs? Voel je dat het anders kan? Voel je dan gesteund dat er zo lang geleden al iemand was die dit ook beschreef. Volledig in lijn met de onderwijsvernieuwers van deze tijd. Heb je last van werkdruk? Geen probleem, het boekje bevat maar 98 bladzijdes inclusief illustraties en dankwoord.
Meer lezen over onderwijs?
Wist je dat we vaker boeken lezen over onderwijs? We hebben zelfs een categorie Onderwijs & Vakliteratuur. Hier een aantal voorbeelden van vakliteratuur voor jou:
- Stap voor stap naar stevig leiderschap – over onderwijs
- Een rijke leeromgeving in het basisonderwijs met kleuters – EGO praktijkboek
- Vertrouwen in je klas – een boek over emotionele veiligheid
- Team Teach – een fijn boek over samen lesgeven
- Filowijzer – een inspiratiegids voor filosoferen in de klas
- Maria Montessori – een boek over haar leven
- De gelukkige leraar – een handboek voor leerkrachten
Specificaties De ideale leraar
Auteur: Jeroen Lutters | Uitgever: Lemniscaat | september 2022 | 98 bladzijdes | 9789047715146 | meer informatie bij je lokale boekhandel of via bol.com
Welk woord of thema spreekt jou aan in een boek? Klik op een woord en ga naar boeken toe in dit thema!
avontuur basisschool boekenserie culturen dieren diversiteit emoties familie fantasie fantasy filosofie geheimen geschiedenis gevoelens graphic novel grappig het leven humor jezelf zijn klassieker kunst liefde maatschappij magie mentale gezondheid mindful moord mysterie natuur oorlog opgroeien politie prentenboek roman school seizoenen spannend sprookjes sterke vrouw thriller verhalenbundel vriendschap weetjesboek wereld zoekboek
- Karel viert Kerstmis – een prentenboek voor peuters - 11/11/2024
- Dit is Vos – een geweldig AVI-groeiboek - 03/10/2024
- Zuid-moeders hebben geen geheimen – een tweede roman - 01/10/2024