Een mens valt uit Duitsland – Konrad Merz
Wat een intrigerende titel heeft dit boek. Dat was mijn eerste gedachte toen ik dit boek voorbij zag komen in de recensielijst van uitgeverij Cossee. Wat is de betekenis hiervan? Hoe kun je uit een land vallen? Daarnaast herkende ik meteen de stad Amsterdam, mijn woonplaats, op de omslag. Ik kon alleen niet precies herleiden om welke straat het ging. Bij de informatie over de omslag aan de binnenzijde van het boek ‘Een mens valt uit Duitsland’, wordt alleen vermeldt dat de foto uit de collectie van het Stadsarchief Amsterdam komt. Ik besloot dus maar hulptroepen in te schakelen: ouders, ooms en tantes werden ingezet om te zoeken naar het juiste adres. Maar helaas wist niemand het precies. Wel waren we het er allemaal over eens dat het richting Amsterdam Oost zou moeten zijn geweest.
Tijdens het lezen werd uiteindelijk een adres aan de Sarphatistraat genoemd. Inderdaad richting Amsterdam Oost. Missie geslaagd. Een boek lezen waar je eigen woonplaats bij betrokken is geeft, naar mijn mening, toch altijd een extra beleving aan een verhaal. Dat ‘Een mens valt uit Duitsland’ zich dan ook nog afspeelt tijdens een periode die mij zeer na ligt maakt het dubbel bijzonder. En bijzonder was het boek zeker!
Wie is de auteur van Een mens valt uit Duitsland?
Konrad Merz is het pseudoniem van Kurt Lehmann. Lehmann werd in 1908 geboren in Berlijn en overleed in 1999 in Purmerend. Hij was een Joodse Duitser. Hij was werkzaam als magazijnbediende en vertegenwoordiger. Ondertussen studeerde hij in de avonden aan het avondgymnasium. Hij studeerde rechten maar moest deze studie in 1933 afbreken vanwege zijn Joodse afkomst. In 1934 emigreerde hij naar Nederland. Eenmaal aangekomen op het Noord-Hollandse platteland werkte hij als tuinman en boerenknecht. In zijn vrije tijd schreef hij aan zijn eerste roman ‘Ein Mensch fällt aus Deutschland’ (Een mens valt uit Duitsland). Dit boek werd in 1936 uitgegeven door uitgeverij Querido. Het werd een onverwachts succes en kwam onder de belangstelling van Menno ter Braak, een gezaghebbend Nederlands schrijver, essayist en literatuurcriticus.
Ondertussen woede de oorlog en Konrad kwam in aanraking met andere emiranten die het naziregime ontvlucht waren. Menno ter Braak onderhield contact met Duitse Emigranten die te lijden hadden onder het Exil-literatuur; na de machtsovername door Hitler in 1933 werden Duitse schrijvers gedwongen om naar andere landen uit te wijken om te kunnen blijven publiceren. De boekverbrandingen in Berlijn op 10 mei van datzelfde jaar vormden daarbij het keerpunt. Zo kwam het dat Konrad Merz en Menno ter Braak in contact met elkaar kwamen.
Tijdens de bezetting van 1940-1945 moest Kurt Lehmann, alias Konrad Merz, onderduiken. Na de oorlog ging hij in Purmerend wonen en verdiende daar de kost als masseur. Er verschenen meerdere boeken en verhalen van zijn hand. Zijn werk is vrijwel altijd deels autobiografisch en voorzien van zwarte humor en weemoed. Zo ook het boek ‘Een mens valt als Duitsland’
‘’Schaam me. Want schoft die ik ben, denk ik bijna alleen nog maar aan mezelf. Dieper kan een mens niet zinken.’’
Synopsis
Een dorpskroeg in Pommeren, Oost-Duitsland, kerstnacht 1933. Een jonge Joodse student schrijft zijn vriendin: ‘’Ilse gisterenmorgen zijn we ‘m gesmeerd uit Berlijn. Ongewassen, ongekamd, als het ware uitgespuugd.’’ Een halve maand later weer een brief: ‘’Lieve moeder, ik ben in Holland, wordt me verzekerd. Ik sta in een vreemd land.’’
In Amsterdam zoekt hij onderdak, eerst stiekem in een pension onder het bed van een kennis, en later op een boerderij op het Noord-Hollandse platteland. Hij werkt er zo hard dat zijn rug kromt. Maar zelfs de kippen en de koe kijken hem niet aan. Altijd blijft er het verlangen naar Duitsland.
Uit tragikomische dagboekaantekeningen en nuchtere brieven ontstaat er een kraakhelder beeld van een mens die – wanneer de menselijkheid uit zijn land verdwijnt – uit Duitsland valt. Konrad Merz beschrijft in dit debuut van Een mens valt uit Duitsland een zwarte periode zonder ook maar ergens zwaarmoedig te zijn.
“De scherven zijn weer bijeen, maar samen vormen ze een veranderde man.”
Mening
Het verhaal van Een mens valt uit Duitsland op zich is er een uit, helaas, duizenden. In dit geval treft het een jonge man die Duitsland moet ontvluchten omdat hij gezocht werd door de Gestapo na een mislukte aanslag op Hitler. In een boot, met zijn hoofd in de pruimenmoes, (dit komt geregeld als woord terug in het verhaal), bereikt hij per boot de grens van Nederland. Tot zover een herkenbaar verhaal omdat ik vaker boeken lees die zich rondom dit thema en deze periode afspelen.
Wat dit boek, ‘’Een mens valt uit Duitsland’’, boven de rest doet uitstijgen is het feit dat dit boek zo anders van toon is. Geen aangepaste emoties, maar rauw en indringend. Geen doordachte opmaak maar de tekst en de brieven weergeven zoals het op dat moment ook gebeurde. Dat gaf mij als lezer het gevoel onderdeel te zijn van de vlucht en het onderduiken dan wel overleven. Door deze oprechte emotie voel je als lezer ook echt aan hoe het moet zijn geweest, (en helaas nu met de oorlog tussen Oekraïne en Rusland weer), om je hele hebben en houwen achter te moeten laten. En dan vooral je geliefden. Op een zeer pijnlijke manier weet Konrad Merz te beschrijven dat je het leven niet zomaar voor lief kunt nemen.
Directe beeldende schrijfstijl
Dit doet hij met een directe beeldende schrijfstijl. Gekenmerkt door de korte zinnen, stevig taalgebruik en hier en daar zijn zwartgallige humor. En toch, en dat vind ik denk ik wel het alle knapste aan de manier van schrijver van Konrad Merz en het boek ‘’Een mens valt uit Duitsland’’, nergens had ik het idee dat het verhaal me te zwaar of teveel werd. Ik werd juist nieuwsgieriger en nieuwsgieriger.
Ook de manier waarop hij het weerzien tussen het hoofdpersonage en zijn vriendin beschrijft is tergend mooi. Een ander woord heb ik er niet voor. Als je namelijk zo duidelijk kunt weergeven wat er tussen twee mensen gebeurd, allebei op hun eigen manier getekend door de oorlog, dan ben je meer dan een groot schrijver.
‘’Als ik nog een tegoed in de liefde heb, betaal daarvan dan alsjeblieft je vergiffenis.’’
Dit boek heeft mij weten te raken en ik mag hopen dat vele het na mij zullen lezen, en zich net zo geraakt voelen.
Specificaties Een mens valt uit Duitsland
Auteur: Konrad Merz | Uitgeverij: Cossee Amsterdam | Eerste uitgave: 1936 / Herziene uitgave: 2023 | Vertaling: Lore Coutinho | Aantal bladzijden: 219 | Genre: geschiedenis, oorlog, autobiografie, novelle | 9789464520729 | Meer informatie bij je lokale boekhandel of klik hier voor Bol
Welk woord of thema spreekt jou aan in een boek? Klik op een woord en ga naar boeken toe in dit thema!
avontuur basisschool boekenserie culturen dieren diversiteit emoties familie fantasie fantasy filosofie geheimen geschiedenis gevoelens graphic novel grappig het leven humor jezelf zijn klassieker kunst liefde maatschappij magie mentale gezondheid mindful moord mysterie natuur oorlog opgroeien politie prentenboek roman school seizoenen spannend sprookjes sterke vrouw thriller verhalenbundel vriendschap weetjesboek wereld zoekboek
