Flow, psychologie van de optimale ervaring

Mensen leren met vallen en opstaan en dat levenslang. Na mijn bachelor Psychologie & Gezondheid heb ik een paar vakken gevolgd van de master Levenslooppsychologie. Deze tak van de psychologie gaat uit van het idee dat de mens niet statisch is, maar dynamisch. Geïnspireerd door de positieve psychologie ligt daarbij de nadruk op het bevorderen van welzijn, groei en zelfrealisatie. Tijdens deze master kwam ik het woord ‘flow’ al tegen in één van mijn studieboeken; een concept dat is bedacht door Mihaly Csikszentmihalyi. Hij is psycholoog en grondlegger van de positieve psychologie.  

Flow is een mooi woord voor ‘optimale ervaring’  

Tijdens een optimale ervaring ben je alert, ervaar je een gevoel van geluk, word je creatief en heb je de touwtjes in handen. Je gaat op in het moment en hebt een bevredigende ervaring. Bij flow is sprake van genot, creativiteit en totale betrokkenheid bij het leven. 

Ik heb ‘flow’ sinds mijn studie aan mijn woordenboek toegevoegd en gebruikte het vooral als ik helemaal ergens in op kon gaan, in dansen bijvoorbeeld. Dansen is één van de zeldzame activiteiten waarbij ik me kan focussen op de activiteit zelf; de muziek in combinatie met het dansen. Die fijne flow-ervaringen zijn helaas een zeldzaamheid in mijn leven, zeker tijdens corona. Dus wil ik graag meer flow creëren in mijn leven, maar hoe? 

Flow vergt intellectuele inspanning 

Het psychologieboek Flow geeft een samenvatting van wetenschappelijk onderzoek dat is gedaan naar de optimale ervaring, maar dan uitgelegd voor de niet-wetenschapper. Concrete voorbeelden brengen de theoretische kaders tot leven en maken de grote hoeveelheid informatie behapbaar. 

Flow is echter geen zelfhulpboek, aangezien iedereen anders is en er geen simpele oplossingen zijn die voor iedereen gelden. Wel kun je aan de hand van wat je leest je eigen ervaringen overdenken en dan je eigen plan maken hoe je meer flow kan toevoegen aan je leven. De lezer die voldoende betrokken is, zal informatie vinden om de theorie in de praktijk te brengen. Kennis is macht, want als je je innerlijk leven goed kent, kan je de kwaliteit van je leven zelf bepalen. Dan kom je ook dichter bij een gevoel van geluk. 

Zelfkennis over je bewustzijn 

Geluk kan bereikt worden door controle te krijgen over je innerlijk leven. In Flow wordt uitgelegd hoe het bewustzijn werkt en hoe informatie verwerkt wordt. ‘Bewust zijn’ betekent dat bepaalde bewuste gebeurtenissen (gewaarwordingen, gevoelens gedachten en intenties) zich voordoen en je in staat bent om die te sturen. Al je ervaringen, emoties, interesses enzovoort worden in je brein gepresenteerd als informatie.  

Als je controle uitoefent over die informatie, kun je bepalen hoe je je leven moet inrichten. Denk bijvoorbeeld aan je aandacht (= geestelijke energie) sturen en je bewust concentreren op iets. Een musicus structureert zijn aandacht bijvoorbeeld op een manier dat hij klankverschillen hoort die voor anderen onhoorbaar zijn. Hij/zij heeft geleerd om signalen te herkennen die normaal gesproken onopgemerkt blijven.  

Flow versus psychische entropie 

Het grootste onderdeel van het bewustzijn is het zelf. Er zijn situaties waarin de aandacht volledig gestoken kan worden in persoonlijke doelen, omdat er geen wanorde is die hersteld moet worden. Dan hoeft ‘het zelf’ niet verdedigd te worden tegen gevaar. Dan is er orde in je bewustzijn en kun je in een flow komen. Dat omschrijven mensen als het gevoel van zweven of met de stroom meegevoerd worden. Dit zorgt voor meer zelfvertrouwen. 

Flow is het tegenovergestelde van psychische entropie (= innerlijke wanorde).  Informatie die binnenkomt verstoort dan het bewustzijn door de persoonlijke doelen te bedreigen. Dan raakt je bewustzijn ergens van in de war en ben je in gevecht met jezelf. Als deze ervaring lang duurt, kan ‘het zelf’ dermate verzwakken dat het niet langer in staat is de aandacht te investeren in zijn of haar doelen.  

Flow aan je leven toevoegen 

Flow doet zich voor wanneer je geestelijke energie of aandacht investeert in realistische doelen en wanneer je vaardigheden aansluiten bij de mogelijkheid tot actie. Het streven naar een doel brengt orde in het bewustzijn omdat je je moet concentreren op de gestelde taak en al het andere even moet vergeten. Als er een balans is tussen uitdagingen en vaardigheden, is de weg naar het bereiken van je doelen een ervaring om van te genieten. Dan vliegt de tijd voorbij. 

Bij het stellen van steeds hogere doelen is het belangrijk dat je geniet van de strijd die je moet leveren om je doelen te bereiken. Je krijgt geen tevreden leven als je geobsedeerd raakt door bepaalde verlangens en geen genot meer haalt uit de weg ernaartoe en wat je bereikt. Veel mensen zijn lusteloos en ongelukkig. De kunst is om te ontsnappen aan de frustrerende tredmolen van een stijgend verwachtingspatroon.  

Als het lukt om controle te krijgen over je geestelijke energie, en die energie steekt in bewust gekozen doelen, zal je complexer worden. Dan groeit ‘het zelf’. Door je vaardigheden op de proef te stellen, door steeds grotere uitdagingen aan te gaan, word je steeds unieker en interessanter.  

Een beter leven krijgen 

Flow kan je eigenlijk op alle gebieden van het leven inzetten, waardoor dat leven fijner wordt en je meer tevreden bent.  

• Bekende activiteiten die flow voortbrengen zijn hobby, sport, spel en kunst.  
• Denk ook aan toepassing van lichamelijke en zintuiglijke vaardigheden door de beoefening van bijvorobeeld gymnastiek, yoga, seks en eten.  
• Een beter leven komt ook tot stand door de ontwikkeling van symbolische vaardigheden als geschiedenis, filosofie en natuurwetenschap. Dit gaat het over de flow van het denken, of het nu om een professional of een amateur gaat.  
• De meeste mensen besteden het grootste deel van hun leven aan werk. Het is dus van belang dat je leert hoe je je werk kan veranderen in een flow-producerende activiteit. En is er dan nog wel een duidelijke scheiding met vrije tijd nodig? 
• Ook in allerlei andere dagelijkse dingen kan je flow brengen, zoals het huishouden.  
• Maar denk ook aan flow in interactie met andere mensen. Daarmee kan je de relatie met je ouders, partners, kinderen en vrienden verbeteren.  

Van hindernissen naar zingeving 

Van chaos, tegenslagen, stressvolle en tragische gebeurtenissen kan je ook profiteren. Onder slechte omstandigheden kan je nog steeds van het leven genieten. Er zijn genoeg mensen onder de meest vreselijke omstandigheden die toch een geestelijke harmonie kunnen bewerkstellingen en een steeds complexer bewustzijn hebben ontwikkeld. Denk bijvoorbeeld aan iemand die blind is geraakt, maar toch een zinvol en fijn leven leidt met genoeg momenten van flow.  

Er zijn zeker momenten waarop het leven pijn doet en het is niet gemakkelijk om controle over het leven te krijgen. Flow of de optimale ervaring geeft ons uiteindelijk toch het gevoel dat we ons leven in eigen hand hebben. Je hebt over veel dingen in het leven geen controle, maar kan wel werken aan je problemen en jezelf ontwikkelen.   

Flow vertelt ook manieren waarop mensen erin slagen alle ervaringen in je leven in een zinvol patroon samen te voegen. Als dat gelukt is en je het gevoel hebt je leven onder controle te hebben en je leven als zinvol ervaart, dan is er niets meer waarnaar verlangd hoeft te worden. Dan doet het er niet meer zo toe dat je niet slank, rijk of machtig bent. De stormvloed van hoge verwachtingen is gekeerd en je geest wordt niet langer gekweld door onvervulde behoeften. Zelfs de meest alledaagse ervaringen zijn dan al een bron van genot.  

Gewapend met kennis 

Flow is voor ons allen een belangrijk onderdeel voor een bevredigend leven. Daarmee is het boek Flow een pareltje, sowieso voor iedere psychologie-liefhebber, maar ook voor algemeen publiek. Het is een dik boek met een grote informatiedichtheid, maar het leest alsnog prettig. Csikszentmihalyi is een ervaren schrijver die theorie en moeilijke begrippen helder uitlegt. Laat je bovendien niet afschrikken door de vele pagina’s, want vanaf pagina 343 begint de bronvermelding al.  

Na het lezen van Flow, waarin het begrip helemaal is uitgepluisd, ben ik gaan beseffen dat flow veel meer is dan opgaan in een hobby zoals dansen. Er is ook meer flow in mijn leven dan ik dacht, dus dat is een mooi inzicht. Ik ervaar het bijvoorbeeld ook in mijn werk, tijdens het schrijven en soms in sociaal contact.  

Dankzij dit boek kan ik flow-ervaringen nog bewuster inzetten en daarmee de kwaliteit van mijn leven verbeteren. Ik leef steeds meer vanuit binnenuit, vanuit mijn eigen doelen en passend bij mijn vaardigheden. Daarmee is mijn leven fijner en krijg ik meer gedaan. Vroeger was ik voortdurend angstig en in strijd met mezelf en het leven. Psychische entropie was mijn dagelijkse realiteit. Gelukkig is er nu meer flow en meer zelfvertrouwen in mijn leven. Dat gun ik iedereen!

Specificaties Flow

Auteur: Mihaly Csikszentmihalyi | Uitgever: Ten Have │ 9789025908416 │ juli 2020 │ 432 pagina’s │ meer informatie vind je bij je lokale boekhandel of op Bol.com